मी अनुभवलेला धर्म

*मी अनुभवलेला धर्म *
शब्दांकन  राम देशमुख
पार्डीकर
मी गेल्या वर्षी गडकोट मोहीमेसाठी गेलो होतो. जाताना धर्माच्या घोषणा देत, जयजयकार करत गेलो होतो. मनात आपल्याच धर्माचा उन्माद टचटचून भरला होता. बरोबर मिञ होतेच, पुण्याजवळ राञी मुक्काम होता, आम्ही उघड्यावरच झोपलो होतो. काही मिञांना थंडी सोसवत नव्हती. ते एका इमारतीच्या आडोश्याला झोपण्यासाठी गेले पण त्या इमारतीतल्या सुशिक्षित व स्वधर्मीय लोकांनी त्यांना हाकलून लावले. दुसर्या दिवशी परत आमची पायपीट सूरू झाली. दुसरा मुक्काम सिंहगडाच्या आणि रायगडाच्या मध्ये असणार्या एका जंगलात पडला, आदीवासी पाड्यात आम्ही थांबलो होतो. एका आदीवासी बांधवाने चक्क आम्हाला झोपडीत जागा दिली. झोपडी छोटीशीच पण त्याचे मन आभाळसारखे वाटले. त्याच्या त्या झोपडीसमोर कालचा बंगला खुपच खुजा वाटत होता. चालून चालून थकलो होतो, सकाळपासून चालत होतो. तहान खूप लागली होती, जवळ पाणी नव्हते, त्या बांधवाकडे पाणी मागितले पण पाणी थोडे अन आम्ही 25 जन, शेवटी त्या सदगृहस्थाने आमच्यासाठी राञीचे पाणी आणून दिले. पाणी दरीतून आणावे लागत होते, त्यात मटका छोटाच पण तरीही तो माणूस हेलपाटे मारत होता. अखेर मी त्या सदगृहस्थास म्हंटले, " मामा राहू द्या, नका ञास घेवू " यावर तो आदीवासी म्हणाला "बाळा माझ्या दारात तू परत कशाला येशील ? माझा तेवढाच धर्म " तो जे बोलला ते अविस्मरणीय होते, त्याच्या त्या वाक्याने माझ्या डोक्यातला धर्माचा माज, उन्माद झटक्यात उतरला. राञभर झोप लागली नाही. मन स्वताला प्रश्न विचारत होते, अस्वस्थ होतो. हा आदीवासी म्हणतो तो धर्म कोणता? आम्ही ज्याच्या घोषणा देतोय तो कोणता ? काल बंगल्याच्या आडोश्याला झोपल्यावर हाकलून देणार्यांचा धर्म कोणता ? मन प्रश्नांनी भरून गेले होते. नक्की खरा धर्म कोणता ? आम्ही ज्याचा जयजयकार करत होतो तो की आदीवासी म्हणतो तो? जशी राञ उतरत होती तसा मनातला धर्माचा माज उतरत होता. मन शांत होत होते. त्या दिवशी खरा धर्म गवसला होता. हातातली पोळी कुञ्याने पळवल्यावर त्या कुञ्याच्या मागे तुपाची वाटी घेवून पळणारे संत नामदेव आणी तो आदीवासी दोघे सारखेेच वाटत होते. कुञ्यात देव शोधणारे नामदेव अन माणसात धर्म शोधणारा तो आदीवासी सारखेच भासत होते. ठार अडाणी असणारा आदीवासी धर्म जगत होता, आम्ही केवळ घोषणा देत होतो. आमचे मस्तक दुसर्या धर्माविषयी तिरस्काराने भरले होते. मस्तकातला धार्मिक उन्माद दुसर्या धर्माच्या माणसाला माणूस मानायला तयार नव्हता ते शञू वाटत होते पण त्या माणसाने डोळ्यावरची झापडं काढली. त्याने धर्म शिकवला. धर्म अनुभवला. एका आदीवासी माणसाला जे कळते ते आम्हाला कळत नाही. स्वतालाच स्वताची लाज वाटली. तो माणूस आजही तसाच डोळ्यासमोर दिसतो. दगडू कचरे त्याचे नांव. तिथून निघताना त्याच्या पायाला स्पर्श केला खूप काहीतरी गवसल्याचा आनंद मनात दाटला होता. हिंदू, मुस्लिम, ख्रिश्चन ही केवळ लेबलं आहेत. माणसाला माणसाचे शञू बनवणारा ,परस्पराच्या जीवावर उठणारा कोणताही धर्म, धर्म असू शकतो काय ?